Waardevolle inzichten dankzij bijzondere vangsten sportvissers

Sportvisserij Nederland zet zich in voor een gezonde visstand. Door vangstmeldingen van sportvissers te verzamelen en analyseren, krijgen we meer inzicht in de verspreiding en groei van vissoorten in Nederlandse wateren. Dit helpt bij het monitoren van de biodiversiteit (en de eventuele veranderingen hierin) en het nemen van passende beheermaatregelen.

Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de recordcommissies BNRZ (zoetwatervissen) en NCRZ (zoutwatervissen) die bijzondere vangsten beoordelen en registreren. In 2024 werden diverse records gevestigd, waaronder voor zalm, kruiskarper, serpeling, knorrepos, kongeraal en stekelrog. Daarnaast werden indrukwekkende vangsten gemeld, zoals een meerval van 246 cm in de Waal en een ruwe haai van 175 cm in de Oosterschelde.

Ook zeldzamere soorten – zoals de naakthalsgrondel en koornaarvis – werden dankzij vangsten van sportvissers geregistreerd. Deze meldingen geven waardevolle inzichten in de ontwikkeling van vispopulaties en onderstrepen de rol van sportvissers voor het signaleren van veranderingen in de visstand. Sommige trends, zoals de groei van bepaalde vissoorten door veranderende omstandigheden, worden mede dankzij recordvangsten zichtbaar.

Dankzij de betrokkenheid van sportvissers en de samenwerking met wetenschappelijke en ecologische partners draagt Sportvisserij Nederland effectief bij aan de bescherming en ontwikkeling van een duurzame visstand in Nederland.

World Fish Migration Day

Elftjes losgelaten in de Rijn
Naast de evenementen in Ochten en Doesburg waren ook in Duitsland medewerkers van Sportvisserij Nederland actief. Samen met het Rheinischer Fischereiverband zetten zij larfjes van de elft uit in de Rijn bij het Duitse Wesel. Sportvisserij Nederland zet zich al jaren in om deze bijzondere trekvis weer terug in de rivieren te krijgen.

In 2024 organiseerden we meerdere excursies in het kader van World Fish Migration Day. Ook hielden we presentaties voor verschillende doelgroepen (professionals, studenten en een historische vereniging) en lieten we een enthousiaste vlogger een YouTube-video maken. Met hun media-aandacht hielpen Hart van Nederland, NPO Radio 1, Omroep Gelderland en Regio8 mee om het belang van een gezonde rivier én de opgedane kennis breed te delen.

Zaterdag 25 mei 2024 was het Wereld Vismigratiedag, de dag waarop het belang van vrije vismigratie wereldwijd in de spotlights stond. Bij de twee evenementen die Sportvisserij Nederland in Ochten en Doetinchem organiseerde, kwamen meer dan 100 bezoekers opdagen. Ook diverse tv- en radioploegen en schrijvende pers waren aanwezig.

Ochten: ankerkuilen aan de Waal
Bij het evenement in Ochten vertelde onderzoeker Gerard de Laak de bezoekers over het vissen met de ankerkuil (een speciaal type net), de vissoorten die in de Waal voorkomen en de gevaren waarmee ze te maken hebben. Rijkswaterstaat sloot aan met een presentatie over plasticvervuiling in de Waal en plaatselijk beroepsvisser Willy Hol deelde zijn praktijkervaringen.

Doetinchem: meervallen merken
Aan de oever van de Oude IJssel kregen diverse meervallen van meer dan een meter lang een zender zodat onderzoekers de zwembewegingen van de vissen kunnen volgen. De vissen waren met de hengel gevangen door leden van Hengelsportvereniging de Rietvoorn uit Doetinchem, die daarmee bijdroegen aan het onderzoek binnen het project Swimway Oude IJssel. Onder toeziend oog van een breed publiek werden de vissen vervolgens geopereerd, 'ontwaakt’ en weer losgelaten. 

Sportvisser ontdekt nieuwe vissoort in Nederland: kameleongrondel

Op 7 mei 2024 ving sportvisser Cock van der Hulst een kameleongrondel (Tridentiger trigonocephalus) in het Calandkanaal. Dit is de tweede Japanse grondel die in Nederland is waargenomen, na de shimofurigrondel in 2022. De kameleongrondel is waarschijnlijk met ballastwater van schepen meegekomen. Onderzoekers vonden in watermonsters uit de Nieuwe Waterweg eerder al DNA van de soort, maar een daadwerkelijke vangst ontbrak nog.

Cock, een fanatiek soortenjager die eigenlijk op zoek was naar een pitvis, nam contact op met Sportvisserij Nederland toen hij een onbekende grondel ving. Japanse experts bevestigden later dat het om een kameleongrondel ging. Hoewel Cock deze soort al eens in Hongkong ving, is hij trots op de eerste officiële vangst in Nederland.

Deze ontdekking benadrukt de belangrijke rol van sportvissers in het signaleren van nieuwe vissoorten en veranderingen in de visstand.

Genetische diversiteit meerval Westeinderplassen

De Europese meerval is onze grootste zoetwatervis. Ongeveer tot de eeuwwisseling kwam het dier in Nederland alleen nog voor in en rond de Westeinderplassen, een onderdeel van Rijnlands Boezem. Onderzoek van Sportvisserij Nederland en Hoogheemraadschap van Rijnland liet zien dat het meervalbestand de laatste tien jaar sterk is gegroeid.

Bij genetisch vervolgonderzoek in 2024, uitgevoerd in samenwerking met Wageningen Universiteit, kregen we dankzij nieuwe onderzoekstechnieken gedetailleerd inzicht in de genetica van de meervallen in Rijnlands Boezem. Daaruit bleek dat de oudere dieren uit de oorspronkelijke populatie heel weinig genetische variatie hebben. Ook wees de toename van de genetisch variatie bij jongere exemplaren duidelijk op hybridisatie met meervallen van buiten de oorspronkelijke populatie en op voortplanting van deze hybriden. De toegenomen genetische diversiteit heeft mogelijk bijgedragen aan een betere voortplanting van de meerval en daarmee een toename van het bestand.
Al met al biedt het onderzoek waardevolle inzichten in de ontwikkeling van de soort en de rol die genetische diversiteit speelt bij de populatiedynamiek van de meerval in Nederland.

Zorgen over wetenschappelijk visserijadvies zeebaars

De European Anglers Alliance (EAA) en Sportvisserij Nederland maken zich ernstig zorgen over de kwaliteit van de wetenschappelijke visserijadviezen voor zeebaars. De grote onzekerheid in de huidige adviesmodellen kan namelijk desastreuze gevolgen hebben voor het bestand.

Het ICES-advies voor 2024 voorspelt een afname van het paaibestand met 7,7%, terwijl de zeebaarsstand zich sinds 2013 in een zorgwekkende toestand bevindt en nog altijd onder de veilige grenswaarde zit. De afgelopen vijf jaar hebben ICES-adviezen eerder bijgedragen aan stabilisatie of verdere achteruitgang dan aan herstel van de soort. Mogelijk bevindt het bestand zich al onder de kritische grens, waarmee een extra afname het risico op instorting vergroot.

Na stevige kritiek van de EAA trok ICES haar initiële advies voor 2025 in vanwege een rekenfout in de schatting van jonge vis. Wel laat het herziene advies nog steeds een afname van 7,2% van het volwassen bestand zien.

Sportvisserij Nederland blijft zich inzetten voor verantwoord beheer van de zeebaarsstand en wijst erop dat het Europese visserijbeleid structurele risico’s meebrengt voor kwetsbare bestanden. Dit blijft een belangrijk aandachtspunt in gesprekken met beleidsmakers en andere stakeholders, met als doel een duurzamer beheer – dat daadwerkelijk bijdraagt aan het herstel van de populatie.

Vissen voor Verbinding

Naast het ecologisch belang is de zeeforel een gewilde sportvis. Het project speelt in op de belangstelling van sportvissers door hen meer inzicht te geven in het vangstgebied en het belang van de zeeforel voor het ecosysteem. Speciaal voor sportvissers is een brochure uitgebracht met daarin een overzicht van de beste visstekken, vissteigers, visgidsen en accommodaties plus vistips van lokale experts. Voor toeristen is er een routeboekje waarmee ze de (zwem)route van de zeeforel kunnen volgen per auto of fiets wat o.a. inzicht geeft in de migratie van de zeeforel.

Vissen voor Verbinding is eind 2024 afgesloten met een symposium in Groningen, waar de resultaten en aanbevelingen werden gepresenteerd. Gedeputeerde Henk Emmens overhandigde symbolisch een pluchen zeeforel aan Elze Reitsema, bestuurslid van Waterschap Noorderzijlvest. Alle monitoringsresultaten van het project zijn uitgebreid vastgelegd in een boek.

Het plangebied strekt zich uit van de bovenlopen van het Eelder- en Peizerdiep tot het Lauwersmeer en de Waddenzee. De Atlantische forel (zeeforel) is gekozen als icoonsoort en vaandeldrager. Deze vis stelt hoge eisen aan waterkwaliteit, opgroeigebieden en migratiemogelijkheden. Er moet dus een goede verbinding zijn tussen de bovenlopen, het Lauwersmeer en de Waddenzee en vice versa. Ook trekvissoorten als paling, driedoornige stekelbaars, bot, spiering, rivierprik en de winde profiteren mee van de inspanningen van het project.

Sinds de uitvoering van het project zijn er al zichtbare verbeteringen in het ecosysteem. De heringerichte delen van de beken vertonen een hogere ecologische kwaliteit, wat blijkt uit de aanwezige vissoorten en macrofauna. Daarnaast wordt er gewerkt aan een verbeterde zoet-zout overgang tussen de Waddenzee en het Lauwersmeer, waar o.a. de trekvissen van profiteren.

Vissennetwerk 2024

Sportvisserij Nederland speelt een centrale rol in de organisatie van het Vissennetwerk, wij voeren het secretariaat en leveren de voorzitter van de stuurgroep.
In 2024 waren gemiddeld 80 experts per dag aanwezig, met in totaal 350 deelnemers uit Nederland, België, Engeland en Duitsland. De vier thema’s in 2024 waren:

Sharkatag: onderzoek naar Noordzeehaaien

Waar veel mensen haaien als angstaanjagende dieren zien, toont het onderzoek achter Sharkatag het tegendeel over de haaien in Nederland. Bij ons zwemmen geen gevaarlijke soorten zoals de witte haai, maar alleen onschuldige ‘broertjes en zusjes’ zoals de gevlekte gladde haai – een relatief klein en vriendelijk dier dat leeft van krabben, garnalen en zeewormen. Het vangen van zo'n haai is voor veel sportvissers een unieke ervaring die een blijvende, positieve herinnering oplevert.

Sinds 2009 is het aantal haaien langs de Nederlandse kust sterk gestegen, wat de sportvisserij tussen april en oktober een enorme boost heeft gegeven. Dankzij Sharkatag weten we inmiddels ook waar deze haaien in de winter naartoe trekken: mannetjes zwemmen naar het noorden, vrouwtjes naar het zuiden en de jonge dieren naar het Engelse Kanaal. Onbekend is nog waar de haaien hun jongen ter wereld brengen. Dat is dan ook precies waar dit onderzoek zich in 2024 op richtte en de komende jaren antwoord op zoekt.

Met Sharkatag laat Sportvisserij Nederland niet alleen de unieke mogelijkheden van het haaienvissen in Nederland zien, maar dragen we ook actief bij aan het onderzoek naar en behoud van deze bijzondere roofvissen.

In 2024 werd opnieuw een belangrijke stap gezet in het onderzoek naar haaien langs de Nederlandse kust. Bijna 200 jonge haaien (‘haaienpups’) werden met een zogenaamde floy-tag gemerkt voor onderzoek. Deze merkactie werd uitgevoerd tijdens het evenement Sharkatag, dat we in juli 2024 samen met De Nederlandse Charter Vereniging (DNCV) organiseerden.

Drie dagen op rij visten 300 sportvissers aan boord van tien boten met de hengel op haaien. Op dag 1 organiseerde Sportvisserij Nederland een speciale relatiedag voor meer dan honderd stakeholders – denk o.a. aan Tweede Kamerleden, directeuren en bestuurders. Zo kregen zij een kijkje in de keuken van dit unieke onderzoek door zelf voor dit onderzoek op haaien te vissen, deze te laten merken (door de schippers en onderzoekers), en weer los te laten (catch & release), hopend op latere terugmeldingen. Zo vergaren we dankzij de hengelsport al jaren extra kennis over de migratiepatronen en belangrijke leefgebieden voor de gevlekte gladde haai en de ruwe haai.  Informatie die wordt ingezet binnen het Europese Haaien- en Roggen Actieplan 2022-2027.

Herintroductie Europese steur & promotieverdediging

Promotieonderzoek
De jonge steuren werden gezenderd voor telemetrieonderzoek als onderdeel van het promotieonderzoek ‘Herstel van de Europese steur: migratie en habitatgeschiktheid in de Rijn’ van Niels Brevé - werkzaam bij Sportvisserij Nederland. Hij promoveerde op 27 november 2024 aan Wageningen University. De studie van Brevé toont aan dat er in Duitsland voldoende paaigebied aanwezig is voor 2.500 volwassen vrouwtjessteuren en dat Nederland geschikte leefgebieden biedt voor de jonge steuren om op te groeien, voordat ze naar zee trekken.

Steuren zijn langlevende vissen die pas na 15 tot 20 jaar vanuit zee terugkeren naar de rivieren om te paaien. Uitdagingen zijn dat ze vaak in visnetten belanden en tijdens hun trektocht barrières zoals stuwen en dammen tegenkomen. Brevé is optimistisch dat vissers kunnen helpen door de steuren weer vrij te laten. Het passeerbaar maken van obstakels en beter rivierbeheer komt niet alleen de steur ten goede, maar ondersteunt automatisch ook andere vissoorten.

De herintroductie van de steur geeft inzichten in de nodige verbeteringen van het gehele ecosysteem van de Rijn. De komende jaren worden de uitzettingen verder uitgebreid. Een van de doelstellingen is de oprichting van een Nederlands opkweekcentrum met inzet van Blijdorp en RAVON ter versterking van het projectteam. In het kweekcentrum kunnen de jonge steuren groeien en zich aanpassen aan het Rijnwater voordat ze daarin worden vrijgelaten.

Dankzij deze gezamenlijke inspanningen keert de Europese steur langzaam maar zeker terug naar de Nederlandse rivieren. De vis staat daarmee symbool voor een herstellend ecosysteem en een toekomst waarin sportvisserij en natuurbeheer hand in hand gaan.

Met een maximale lengte van 5 meter en een gewicht van 400 kilo was de Europese steur ooit de grootste vis in Nederland. Helaas verdween dit prachtige ‘oerdier’ rond 1950 door overbevissing, kanalisatie en watervervuiling. Dankzij de verbeterde waterkwaliteit en gelet op de terugkeer van trekvissen zoals houting en elft lijken de omstandigheden nu gunstiger voor succesvolle herintroductie van de steur.

Sportvisserij Nederland werkt al enkele jaren aan de herintroductie van de steur in het Rijnstroomgebied. Dit doen we samen met ARK Rewilding Nederland, het Wereld Natuur Fonds en overheden uit Nederland, Duitsland en Frankrijk. In 2024 werden 250 jonge steuren, die waren gekweekt in de Franse MIGADO-kwekerij, met technische hulp van bureau VisAdvies losgelaten in de Rijn bij Millingen aan de Rijn. De Duitse deelstaatminister, hoofdingenieur/directeur van Rijkswaterstaat Oost-Nederland, talrijke media uit Nederland en Duitsland en honderden andere geïnteresseerden waren daarbij aanwezig.

De Rijn Verbindt

Aan dit project – dat onderdeel is van De Rijn Verbindt en mede mogelijk wordt gemaakt door Interreg-subsidie – werken naast Sportvisserij Nederland en Hengelsport Federatie Midden Nederland ook Waterschap Rijn en IJssel, Landesfischereiverband Westfalen und Lippe en de acht Nederlandse en drie Duitse hengelsportverenigingen langs de Oude IJssel mee. Dankzij deze samenwerking werken we stap voor stap aan een gezond, visrijk Rijnstroomgebied, waarin trekvissen weer vrij kunnen bewegen en biodiversiteit de ruimte krijgt om te herstellen.

Deelproject Swimway Oude IJssel
Een ander onderdeel van ‘De Rijn Verbindt’ is Swimway Oude IJssel. Bij dit zogenaamde citizen science-project helpen vrijwilligers – doorgaans sportvissers – met het vangen en zenderen van trekvissen. Het bestuderen van hun vismigratiegedrag levert waardevolle kennis op over 'trekkende' soorten zoals de winde, schieraal, rivierprik, roofblei en meerval. In overleg en samenwerking met de waterbeheerder kunnen we zo gerichter vismigratievoorzieningen laten treffen voor een gezondere visstand in de Oude IJssel.

Samen met meer dan vijftig vrijwilligers hebben we in 2024 het volgende bereikt:

• 35 gezenderde rivierprikken

• 21 gezenderde meervallen

• 40 gezenderde schieralen

• 7 gezenderde windes

• 1 gezenderde roofblei

• 47 fuiklichtingen bij de vistrap van Doesburg voor het vangen van rivierprik

• 7 vismomenten waarbij sportvissers vis vingen om te zenderen

• Media-aandacht op radio, tv en online:

• Nieuwsitem Hart van Nederland, De Gelderlander en Regio8 (25 mei)

• BuitenGewoon (Omroep Gelderland, uitzending 29 juni)

• Vroege Vogels (BNNVARA, uitzending 6 oktober)

• Wildernis Onder Water (EO, uitzending 24 december)

Bekijk de video:

Deelproject ankerkuil
Stuwen en sluizen belemmeren al decennialang de migratie van trekvissen in de Rijn. Sportvisserij Nederland werkt via verbeterde vismigratiemogelijkheden en het verzamelen van data aan verhoging van het aantal trekvissen en verbetering van de biodiversiteit. Eind 2023 zijn we een tweejarig onderzoek gestart naar stroomafwaarts trekkende vissen in de Waal. In het voor- én najaar van 2024 visten we in totaal 35 keer met de ankerkuil op zalm, Atlantische forel, rivierprik, aal en elft. Daarbij werden in totaal 12.704 vissen gevangen, verdeeld over 36 soorten. Om ook tussentijds resultaten te kunnen delen, ging het analyseren van de vangsten al hetzelfde jaar van start.

Naast het onderzoek naar trekvissen zijn ook beschadigde vissen zoals ‘knakaal’ verzameld voor onderzoek naar de oorzaak van hun wonden. Dit omdat we beschadigingen aan vis beter willen begrijpen en voorkomen. Ook het uitsorteren van plastic in de ankerkuil was een belangrijke activiteit tijdens de visserijen. Deze plastics zijn verzameld voor Rijkswaterstaat Oost-Nederland, dat de ‘vangst’ laat sorteren en analyseren om zo de bron en herkomst ervan te achterhalen. Daarmee wordt het eenvoudiger om aan beide zijden van de Duits-Nederlandse grens effectieve maatregelen te treffen tegen plasticvervuiling.

Bekijk de video:

In het najaar van 2023 ging de Duits-Nederlandse samenwerking ‘De Rijn Verbindt/Der Rhein Verbindet’ van start. Dit project, ondersteund door het Interreg VI-programma Deutschland-Nederland, bouwt voort op de Groen Blauwe Rijn Alliantie (GBRA) en loopt tot 2026.

Sportvisserij Nederland werkt binnen dit project aan het deelprogramma ‘De Gezonde Rijn’, waarin we samen met tien Duitse en Nederlandse partners onderzoeken hoe plasticvervuiling terug te dringen is, visschade door scheepvaart kan worden beperkt en trekvissen betere bescherming kunnen krijgen. Zo werken we hard aan een gezonde groene Rijn, gericht op klimaatadaptatie en biodiversiteit.